Nog voor de zomer komt accountantskantoor EY met een onafhankelijke evaluatie van de staatssteun aan KLM bij het uitbreken van de coronapandemie. Er bestaat in Den Haag nog steeds onbegrip over het schenden van de afspraken en er is veel draagvlak om de firma alsnog aan te pakken.
Dit blijkt tijdens een vergadering op 9 april jongstleden in de Eerste Kamer, waarin minister Steven van Weyenberg (Financiën) veel kritische vragen beantwoordde. Het verslag van het openbare gedeelte kwam afgelopen week beschikbaar. Een deel van het overleg was geheim.
De minister geeft een korte inleiding. “Niet alle voorwaarden zijn door KLM nageleefd, namelijk vier van de zeven niet. Dat werd gedurende de rit duidelijk, deels pas in het jaar waarin de lening werd terugbetaald.”
Van Weyenberg noemt het een frustrerende situatie. “Dat is niet wat je wil als je dit soort afspraken maakt.” Even verderop stelt hij dat het hoofddoel van de overeenkomst met KLM was om het bedrijf van de ondergang te redden.
Maar eerder had de staatsagent die bij KLM toezicht hield op de voorwaarden al aangegeven dat nergens in de overeenkomst vastligt dat dit het hoofddoel was. Volgens hem waren alle afspraken even belangrijk.
Te makkelijk weggekomen
Kamerlid prof. Ingrid Visseren (PvdD) hekelt het gemak waarmee KLM is weggekomen. “KLM heeft met 7,8 miljard euro de meeste coronasteun gekregen van alle bedrijven in Nederland. Deze zaak is niet alleen van belang voor de relatie tussen de overheid en KLM, maar ook voor de relatie tussen de overheid en alle bedrijven die coronasteun hebben ontvangen en wel netjes aan de voorwaarden hebben voldaan.”
Ook Lid Ferd Crone (GroenLinks-PvdA) is kritisch. “Het kernpunt is: het ging niet alleen om het terugbetalen van de steun – het zou er nog bij moeten komen dat KLM niet zou terugbetalen – maar ook om een herstructureringsplan. Het plan was onderdeel van de overeenkomst en dat moet dus ook volledig worden nagekomen.”
Volgens Crone heeft de Staat grote schade geleden. “Want behalve de staatssteun, die we voor een deel hebben teruggekregen – de NOW hebben we helemaal niet teruggekregen – hebben we er ook nog een miljard euro aan aandelen in gestoken.”
Toeslagenaffaire
“Als de minister vijf keer zegt dat de staatssteunregels cq de voorwaarden van de overeenkomst niet zijn nageleefd, dan moet de minister hetzelfde zeggen als bij de toeslagenaffaire. Als toen iemand 5 euro te weinig had terugbetaald, dan moest diegene in plaats van 5 euro het hele bedrag terugbetalen. Niet 5 euro, maar 10.000 euro. Waar zit de gelijkheid?”
Ook Crone vraagt zich af waarom KLM er zo makkelijk mee wegkomt. “Er zou een kostenreductie komen en de weerbaarheid zou worden verbeterd, maar de weerbaarheid is niet verbeterd. Het bedrijf is nog steeds niet solvabel.”
De belastingontwijking door vooral piloten zit de Kamer evenmin lekker. “We hebben als apart punt afgesproken dat de piloten geen fiscale aftrek meer mochten hebben. Er is nog niks aan gebeurd.”
Onrechtmatige steun
GL-PvdA houdt het hart vast voor het Europees Gerecht dat de staatssteun aan KLM heeft afgekeurd. Nu de staatsagent keer op keer heeft aangegeven dat het bedrijf de voorwaarden niet naleeft wordt het “appeltje-eitje voor het Europess Gerecht”. Dat gaat op basis van de informatie van de staatsagent in hoger beroep natuurlijk concluderen dat de steun inderdaad onterecht was.
Kamerlid Crone vindt het onbegrijpelijk dat de minister weigert een zaak aan te spannen tegen KLM. “Mensen met kleine schulden zitten we achter de broek, maar dit bedrijf krijgt niet eens een proces aan zijn broek, terwijl ik toch denk dat daar veel kansen voor zijn.”
Eric Holterhues van de ChristenUnie is al een kwart eeuw actief in corporate banken en kijkt met verwondering naar het contract met KLM. “Daar staan gewoon voorwaarden in die boterzacht zijn.”
Voorwaarden voor de bühne
Het CDA verdenkt de minister ervan dat de voorwaarden aan KLM “voor de bühne” waren. Lid Theo Bovens: “Het kunnen voorwaarden zijn omdat de samenleving daarom vraagt, terwijl je achter de schermen weet dat die voorwaarden helemaal niet kunnen.”
Minister Van Weyenberg is zichtbaar ongemakkelijk met alle vragen, die overigens vooral betrekking hebben op het handelen van zijn voorganger Wopke Hoekstra, nu eurocommissaris in Brussel.
Zo stelt hij over de belastingontwijking door piloten dat die regeling voor gratis internationaal woon-werkverkeer nog steeds moet worden aangepast. “De staatsagent concludeert in zijn laatste rapportage dat het cabinepersoneel heeft ingestemd met de aanpassing, maar de Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers niet, waardoor de originele regeling nog onderdeel is van de arbeidsvoorwaarden.”
Maatschappelijk onacceptabel
Toch ziet hij geen mogelijkheden om dit via belastingen te repareren, waar voor alle andere Nederlanders wél maxima gelden aan de vergoedingen voor woon-werkverkeer. “Ik vind dit nog steeds een onuitlegbaar ding en ga er vanuit dat KLM in elk arbeidsvoorwaardelijk gesprek blijft proberen om er wat aan te doen. Ook zonder steunpakket vind ik het als aandeelhouder in alle eerlijkheid maatschappelijk gewoon niet acceptabel.”
De minister ontkent dat de aan KLM gestelde voorwaarden onhaalbaar waren. “Dan hadden we ze niet opgeschreven.”
Nadat in 2022 bekend werd dat KLM de voorwaarden op grote voet schond, “is op alle niveaus met KLM, de raad van commissarissen en de president van AFKL gesproken”. Maar zonder resultaat.
Ongelukkig met bonussen
Van Weyenberg is ongelukkig met het uitkeren van bonussen die nota bene van de niet-terugbetaalde NOW-steun lijken te zijn betaald. “Uw Kamer heeft gewoon gelijk. Dit is niet hoe we het zouden moeten doen met elkaar. Wij vinden dat die uitkeringen niet hadden moeten gebeuren, maar we konden er juridisch niets aan doen.”
De minister stelt keer op keer dat het steunpakket onder grote druk tot stand is gekomen, omdat KLM al direct na de uitbraak van de pandemie op omvallen stond. Kamerlid Crone ontkent dat. “Er is echt niet zomaar snel een akkoord gesloten. We heben hier een debat gehad van ee hele dag, in juli 2020. Toen is onder meer afgesproken dat het steunpakket akkoord was onder voorwaarde van een herstructureringsplan.”
“We hebben hier zelfs afgesproken: het herstructureringsplan moet er zijn, goedgekeurd door de ministers, en dan pas tekenen we de leningsovereenkomst. Dus was het maar zo dat we achteraf kunnen zeggen dat we toen in juli in twee weken te veel hebben gedaan. Nee, we hebben er maanden over gedaan.”
Piloten
Destijds vroeg de pilotenvakbond de International Labour Organisation om een oordeel over de opgelegde tijdelijke inperking van de arbeidsvoorwaarden. Crone: “Helaas voor hen stond daarin dat je je nooit met de arbeidsvoorwaarden mag bemoeien, tenzij er een noodsituatie is, zoals een faillissement of andere structurele ontwikkelingen. KLM had dus gewoon tegen de piloten moeten zeggen: jullie gaan dit niet meer krijgen en ook geen bonussen meer, punt uit. Maar KLM heeft het niet eens gevraagd. Want wat is de situatie bij KLM? Ik heb daar onderhandeld. De piloten wachten totdat alle vakbonden hebben uitonderhandeld en dan zeggen ze: wij willen hetzelfde.”
“We hebben toen ook gezegd: ontsla niet meteen al het flexpersoneel, want dan heb je ze straks niet meer. Dat is gebleken, want ze hadden het eerste jaar na corona geen flexpersoneel meer en toen lagen de kelders vol. Daar hebben ze zich allemaal niet aan gehouden.”
Crone vindt het onbegrijpelijk dat de minister geen juridische stappen wil nemen tegen KLM. “Hoe kunnen wij nog op een kabinet vertrouwen als we bedonderd en opgelicht worden door KLM en de minister daar niet tegen ingaat?”
Niet meer laten oplichten
“Een volgende keer willen we ons niet meer laten oplichten. Dit soort overeenkomsten moet door een nationale investeringsbank worden gedaan, ambtenaren zijn niet aangenomen om dit soort steunpakketten te maken.” Crone hekelt het feit dat KLM helemaal niets heeft terugbetaald van de NOW-steun, terwijl die op het laatst niet meer nodig was. Andere bedrijven, zoals Booking.com, hebben wel alles terugbetaald.
Het is nu wachten op de evaluatie door de accountants van EY. Daarna buigt ook nog een commissie zich over de gang van zaken en het onbetrouwbare gedrag van KLM. In die commissie neemt onder meer Floris de Haan zitting van de Erasmus Universiteit.
De Haan staat bekend als fel tegenstander van staatssteun en heeft regelmatig gesteld dat bedrijven er alleen maar lui van worden en daarom niet reorganiseren. De commissie zal ook opnieuw de staatsagent dr Jeroen Kremers horen die in zijn vijf rapportages keer op keer de vinger op de zere plek wist te leggen en de regering waarschuwde. Met zijn adviezen werd niets gedaan.