Minister Christianne van der Wal heeft Schiphol niet bevoordeeld in het stikstofdossier, ze heeft geen advies genegeerd van een topambtenaar, de vergunningverlening heeft zij niet opzettelijk vertraagd en ze heeft het advies om niet te gedogen niet genegeerd.
Althans, dit schrijft de minister afgelopen vrijdagmiddag aan de Tweede Kamer in een reactie op een kritisch artikel van NRC. Donderdag aanstaande moet zij zich verantwoorden in het parlement.
Maar kloppen de feiten in haar brief wel? SchipholWatch zocht het uit en vergelijkt opmerkelijke passages uit haar schrijven met de feiten zoals die nu bekend zijn.
Het begint medio maart met een (gespeeld?) geëmotioneerde minister die de Tweede Kamer verwijt om economische belangen steeds de voorkeur te geven op natuurbehoud. “Ik ga de Kamer een spiegel voorhouden”, zo zegt ze. “Ik ben ontzettend blij dat ik de hele Kamer hoor praten over het belang van natuurherstel. Dat doet mij deugd. Maar als er échte keuzes moeten worden gemaakt tussen economische activiteiten of de natuur, dan kiest de Kamer vaak voor de economie.”
Ontmaskerd door NRC
Precies een maand na deze uitspraak wordt zij door NRC ontmaskerd als de minister die voor Schiphol – de beweerde economische motor van ons land – alle regels laat varen bij het verlenen van een juridisch zeer wankele natuurvergunning. Die vergunning mag alleen worden uitgereikt als de activiteiten van een bedrijf de Nederlandse natuur aantoonbaar niet schaden.
De minister en haar ambtenaren zijn gepokt en gemazeld in de Haagse omgangsvormen. Ze somt op wat er volgens het NRC mis zou zijn met het stikstofdossier van Schiphol. “Ik zou Schiphol hebben bevoordeeld ten opzichte van andere initiatiefnemers, een ambtelijk advies in de wind geslagen, de vergunningverlening bewust vertraagd en adviezen hebben genegeerd om niet te gedogen. Ik heb een ander beeld bij het gelopen proces.”
Politiek heel handig van de minister, want ze zegt niet dat het onwaar is wat er in NRC stond. Het is een belangrijk nuanceverschil, waarmee zij vooralsnog wegblijft bij het (vals) beschuldigen van een belangrijke krant. Later in de brief laat ze die voorzichtigheid varen.
Verdraaien wetstekst
De minister gaat in op de vermeende versoepeling van de stikstofregels en het negeren van adviezen van een topambtenaar. “NRC doelt daarbij op de additionaliteitstoets. Die toets houdt in dat bij extern salderen moet worden nagegaan of de aangekochte stikstofruimte kan worden ingezet voor de aangevraagde natuurvergunning en niet nodig is voor natuurherstel.”
Daarmee verdraait Van der Wal de wetstekst. In de wet staat niet of de stikstofruimte “kan worden ingezet”, maar er staat “moet worden ingezet”. Het gaat om een wettelijke verplichting, niet om een optie.
Vervolgens vliegt de minister verder uit de bocht. Ze stelt dat in een memo van juni 2022 het uitgangspunt is opgenomen dat bij extern salderen tussen particulieren de additionaliteitstoets niet van toepassing wordt verklaard. “Dat is inderdaad tot voor kort het uitgangspunt geweest binnen mijn ministerie.”
Noodzaak al lang en breed bekend in 2021
Maar dit is onjuist. Tot op het hoogste niveau, in het bewindsliedenoverleg Schiphol met daarin alle belangrijke ministers – inclusief premier Mark Rutte – uit het Schiphol-dossier, is dan al lang en breed besproken dat die toets wél noodzakelijk is.
Op 5 december 2021 wordt in een voorbereiding op dat overleg geconcludeerd dat “als wordt gesaldeerd, moet op basis van vaste rechtspraak worden aangetoond dat de ruimte niet nodig is voor het halen van natuurdoelen.”
Een paar maanden later, in april 2022, klopt het ministerie van Financiën – grootaandeelhouder van Schiphol – aan de deur bij Van der Wal. De ambtenaren klagen dat het vanwege onder meer de additionaliteitstoets steeds moeilijker wordt om het stikstofprobleem van Schiphol op te lossen. De toets is zeer beperkend, zo melden zij en pleiten er dan ook voor dat Van der Wal “met zoveel mogelijk welwillendheid en creativiteit te kijken naar oplossingen en vooral ook naar de vormgeving van de vergunning”.
Financiën eist creatieve werkwijze
Het staat er echt: de grootaandeelhouder van Schiphol verzoekt de minister creatief om te gaan met de stikstofwetten om het vliegveld aan de benodigde vergunning te helpen.
Terwijl intern dus allang – en zeker vanaf 2021 – bekend was dat de additionaliteitstoets niet mocht worden omzeild, werd naar buiten het verhaal volgehouden dat deze toets niet nodig was bij stikstoftransacties tussen particuleren.
Die houding was louter bedoeld om tijd te winnen zodat Schiphol zijn zaakjes op orde kon krijgen. Dat meerdere rechters zich al hadden uitgesproken tegen deze interpretatie, deed er niet toe. Er kon immers nog steeds in hoger beroep worden gegaan en aldus gebeurde. De zaak werd opnieuw voorgelegd aan een hogere rechter, puur om tijd te rekken.
Dit blijkt ook glashelder uit een mail van eind 2021. Daarin wordt gesteld dat het ‘nog maar’ om een uitspraak van de rechtbank gaat en de gang naar de Raad van State dus nog moet worden gemaakt.
Staat sluist stikstofruimte door naar grote vervuiler
Dat een additionaliteitstoets niet nodig zou zijn bij transacties tussen particuliere bedrijven, is volgens Van der Wal omdat van private partijen niet mag worden verwacht dat zij maatregelen nemen voor herstel van de natuur. “Het treffen van dergelijke maatregelen is een verantwoordelijkheid van de overheid.”
Daar heeft zij natuurlijk gelijk en daarom moet de overheid stikstofrechten innemen die niet meer nodig zijn voor oorspronkelijke bedrijfsactiviteiten en niet – zoals nu is gebeurd – doorsluizen naar grote vervuilers als Schiphol zonder te toetsen of de natuur dit wel kan dragen.
Dan vervolgt Van der Wal haar brief met een lenig staaltje Haagse woordkunstenarij. “Dit uitgangspunt is door LNV toegepast voor alle projecten waarbij extern is gesaldeerd tussen private partijen en waarbij ik bevoegd gezag ben.” In die laatste toevoeging zit het trucje, want de minister is vrijwel nergens bevoegd gezag als het om stikstof gaat, alleen bij Schiphol. Voor vrijwel alle andere stikstofkwesties zijn de provincies het bevoegd gezag.
Max Verstappen
De minister had evengoed kunnen zeggen dat iedereen die Max Verstappen heet en geboren is op 30 september 1997 legaal 200 kilometer per uur mag rijden op de snelweg. En dan volhouden dat het een generieke maatregel is die niet slechts gericht is op één persoon.
Er is dus wel degelijk sprake van een directe koppeling tussen Schiphol en het standpunt dat de additionaliteitstoets niet van toepassing is. Dat blijkt ook klip en klaar uit het verdere verloop van de procedure. Van der Wal neemt dat besluit in het kader van het bewindsliedenoverleg Schiphol direct vóór het krimpbesluit waarin een doelredenatie is opgenomen naar een nieuw maximum van 440.000 vluchten, terwijl de krimp volgens de Wet natuurbescherming veel groter zou moeten zijn.
Op dat moment wordt het nog een ‘voorgenomen’ besluit genoemd, dat “van groot belang is voor Schiphol”. En in de beslisnota ter voorbereiding van het overleg wordt een directe relatie gelegd met de ‘proportionaliteit’. Dat zijn de overwegingen dat een forsere krimp weliswaar wettelijk vereist is, maar dat dit ‘hogere belangen’ (lees: de economie) in de weg zou staan.
Van der Wal houdt in de Kamerbrief vol dat zij geen adviezen heeft genegeerd van de hoogste stikstofambtenaren, maar uit een vrijgegeven e-mail blijkt dat de ambtenaar wel degelijk de kont tegen de kribbe gooide. En terecht, zo bleek in februari van dit jaar toen de Raad van State oordeelde dat de additionaliteit wel degelijk moet worden getoetst bij stikstoftransacties tussen private partijen.
Ondertussen vergunning wél verstrekt
Maar ondertussen is de minister wel overgegaan tot het uitreiken van de felbegeerde natuurvergunning aan Schiphol. Wetende dat een additionaliteitstoets nodig was, maar weer profiterend van de trage rechtsgang in ons land.
Dit laat zich kwalificeren als onbehoorlijk bestuur, temeer daar het nu weer aan de burgers is (lees: MOB c.s.) om de rechter in te schakelen en de minister tot de orde te laten roepen. En ook in die procedure wordt weer alles uit de kast getrokken om te vertragen en te traineren. Zo moest MOB al ruim een half jaar wachten op een zittingsdatum om de natuurvergunning van Schiphol te kunnen aanvechten. Die is nu bepaald op 19 november – weer een half jaar later.
Vergunning Schiphol draagt niks bij aan natuurherstel
In haar brief werpt Van der Wal de beschuldiging van NRC verre van zich als zou zij de procedures opzettelijk vertragen. Ze stelt dat de zorgvuldigheid voorop stond en dat daarbij meerdere scenario’s waren opgesteld om Schiphol zo snel mogelijk aan de natuurvergunning te helpen “om daarmee verdere significante schade aan Natura2000-gebieden uit te sluiten”.
Dat is natuurlijk je reinste flauwekul, want hoe kan een natuurvergunning die juridisch geen stand houdt bijdragen aan bescherming van de natuur? Ondertussen gaat de luchtvaart ongestoord verder met het lozen van enorme hoeveelheden stikstofverbindingen boven (onder meer) kwetsbare natuurgebieden.
“Het is voor mij een teken van ambtelijk vakmanschap dat alle scenario’s inzichtelijk zijn gemaakt”, aldus de minister aan de Kamer. Het tekent de staat van het openbaar bestuur in ons land. Plannen waarbij bewust misbruik wordt gemaakt van de traagheid in het rechtssysteem, waarbij een overheid willens en wetens juridisch onhoudbare besluiten neemt die een grote vervuiler als Schiphol eenzijdig bevoordelen. Die noemt deze minister “ambtelijk vakmanschap”. Cynisch.
Misleidende woordenbrij
De woordenbrij van de minister richting Kamer wordt vervolgens zelfs misleidend. “Uiteindelijk is bij het verlenen van de vergunning dan ook niet gekozen voor een scenario waarbij bewust een juridisch kwetsbare vergunning is verleend”, meldt zij. Dat is nu juist wél het geval, zoals al zo vaak aangetoond op deze site en elders in de media.
Al dit gesjoemel, gedraai en gerommel leidt af van de grote vraag. Wetende dat de natuurvergunning van Schiphol geen stand gaat houden bij de rechter, wat is dan het plan B van de minister en van Schiphol?
Gaan we dan eindelijk krimpen naar de laatste legale situatie van halverwege de jaren ’90? Of starten we opnieuw een heel circus waarin alle stappen worden herhaald en de luchtvaart weer jarenlang illegaal zijn gang kan gaan?
Laten we hopen dat de Tweede Kamer donderdag wakker is. Het debat vindt plaats in de plenaire zaal vanaf 11 uur ‘s ochtends en is live te volgen via NPO Politiek of de site van de Tweede Kamer.