Veel natuur- en milieuorganisaties reageren teleurgesteld op de ene alinea over de luchtvaart in het hoofdlijnenakkoord tussen PVV, VVD, NSC en BBB. SchipholWatch is minder somber: het akkoord toont aan dat er geen eenheid is op het dossier luchtvaart. En dat biedt perspectief.
“De komende jaren moet voor wat betreft de luchtvaart de inzet gericht zijn op het op orde brengen van de rechtsbescherming van omwonenden (geluidhinder), met behoud van de netwerkkwaliteit van Schiphol. Zo is op langere termijn doorgroei mogelijk met stillere en schonere vliegtuigen.”
Meer staat er niet in het akkoord over het onderwerp luchtvaart. Dat de rechtsbescherming nu tekort schiet, is op 20 maart van dit jaar bevestigd door de rechtbank in Den Haag. Door falende regelgeving en dito handhaving heeft de Nederlandse regering jarenlang onrechtmatig gehandeld ten opzichte van omwonenden en zijn hun mensenrechten geschonden.
Dat moet binnen een jaar na het vonnis zijn hersteld, zo werd de regering te kennen gegeven. En dat betekent nogal wat. Waar het Nederlandse luchtruim tot op heden het Wilde Westen is, moeten er vanaf volgend jaar strikte regels gelden die omwonenden beschermen tegen de grootschalige inbreuk op hun leefomgeving door het vliegverkeer. Die regels moeten bovendien voor het eerst in de geschiedenis worden gehandhaafd.
Geen creatieve trucs meer
Daarbij mogen niet langer de creatieve trucs en verouderde gegevens worden gebruikt bij berekeningen die vooral waren bedoeld om de herrie en vervuiling te verdoezelen. De rechter heeft duidelijk aangegeven dat er in de toekomst moet worden gewerkt met actuele gegevens en volgens de jongste wetenschappelijke inzichten.
Dit betekent onder meer dat Schiphol rekening moet gaan houden met nieuw onderzoek naar de hoeveelheid mensen die (ernstig) gehinderd wordt bij een bepaald niveau van geluidsoverlast. De wetenschap heeft inmiddels aangetoond dat maar liefst vier keer zoveel mensen ernstige overlast hebben dan blijkt uit de cijfers die Schiphol nu gebruikt.
Ook mag Schiphol het aantal gehinderden en slaapverstoorden niet langer berekenen aan de hand van verouderde woningbestanden. Nu worden die aantallen berekend aan de hand van de woningen die er in 2006 al stonden. Alle mensen die in nieuwbouw wonen van na dat jaar, tellen niet mee.
Belangrijk RIVM-rapport
Volgende week woensdag publiceert het RIVM een gloednieuw rapport waarin wordt aangetoond dat de huidige geluidsnormen – gebaseerd op een willekeurig vastgesteld en steeds veranderend jaargemiddelde – volstrekt onvoldoende zijn om de overlast te duiden. Met name de invloed van het aantal vliegtuigen per dag werd onderschat, maar blijkt van grote invloed op de overlast. Ook met dit inzicht zal de nieuwe minister rekening moeten gaan houden bij de bescherming van omwonenden.
Het RIVM-rapport maakt ook een einde aan de fabel van KLM en consorten dat ‘stillere’ vliegtuigen meer vliegverkeer mogelijk maken. Hoewel de coalitiepartijen dit frame hebben overgenomen in het hoofdlijnenakkoord, toont het instituut glashard aan dat meer vliegverkeer leidt tot meer overlast, zelfs als de vliegtuigen marginaal stiller worden.
Met sjoemelberekeningen werd jarenlang een veel te rooskleurig beeld geschetst van de overlast. De werkelijke hinder en slaapverstoring zijn vele malen groter en moeten volgens het vonnis nu in kaart worden gebracht en beteugeld.
Tot in het absurde belast
Omwonenden moet een betere rechtsbescherming worden geboden, vooral op individueel niveau. Dat moet een einde maken aan de situatie dat mensen die eenmaal behoren tot de groep ernstig gehinderden tot in het absurde zwaarder mogen worden belast, zolang het berekende aantal gehinderden maar niet groeit.
Voor mensen die recht onder de vliegroutes wonen is deze regelgeving een ware ramp. Zij zijn in feite afgeschreven en kunnen nergens hun recht halen. Maar dat moet met nieuwe wetgeving over zijn. In de toekomst kan een vliegroute niet langer per decreet van de minister worden vastgesteld en moeten burgers zo’n besluit kunnen aanvechten bij de rechter.
Ook de nieuwe coalitie – op sociale media wel gekscherend het kabinet Telegraaf I genoemd – zal zich aan de wet en aan het Haagse vonnis moeten houden. Het feit dat er slechts één korte paragraaf in het hoofdlijnenakkoord is gewijd aan de vliegindustrie, betekent dat er naar verwachting geen zicht is op radicaal nieuw beleid. De nieuwe regeringspartijen zijn het er kennelijk niet over eens geworden. Het door demissionair minister Mark Harbers ingezette beleid zal voorlopig worden gevolgd.
Nachtsluiting dichterbij
Dat betekent een (tijdelijke) krimp van het vliegverkeer om de sector weer binnen de grenzen van de wet- en regelgeving te krijgen, het ontwikkelen van nieuwe regels met oog voor de belangen van omwonenden en zelfs een gerede kans op een algehele nachtsluiting van Schiphol, zoals een ruime meerderheid van de Tweede Kamer ook wil.
In de Kamer is het debat over de luchtvaart definitief gekanteld. Waar een decennium geleden alleen de Partij voor de Dieren hardop durfde te dromen over een minder uitbundige luchtvaartsector, is inmiddels een meerderheid van de Tweede Kamer tegen verdere groei. Slechts PVV en éénpitterspartij JA21 willen die groei nog. Dat is ruim onvoldoende politiek draagvlak om het achterhaalde groeiscenario te kunnen volgen zoals dat door voormalig minister Cora van Nieuwenhuizen werd vastgelegd in de Luchtvaartnota 2020-2050.
Het gebrek aan overeenstemming in het hoofdlijnenakkoord betekent ook dat Lelystad Airport de status van spookvliegveld zal behouden, conform de wens van de Kamer.
Tickettaks voor overstappers
Het is tekenend dat een nieuw kabinet dat de meeste klimaat- en milieuopgaven links wil laten liggen, wél kiest voor het verhogen van de vliegtaks. Tickets voor langere vluchten worden in de komende kabinetsperiode (veel) zwaarder belast dan de huidige vlaktaks van nog geen drie tientjes. Luchtvaartanalisten verwachten dat intercontinentale vluchten mogelijk honderden euro’s duurder worden.
Dat zal de roep om een tickettaks voor overstappers ook doen aanzwellen. Immers waarom zouden Henk en Ingrid zich wél scheel moeten betalen aan vliegbelasting en buitenlandse overstappers niet? Het achterstellen van de eigen bevolking past niet bij de idealen van de grootste regeringspartij.
Bovenop de besluiteloosheid van de nieuwe regering stapelen zich dan ook nog de rechtszaken op. Onder meer MOB, Greenpeace en Milieudefensie vechten de natuurvergunning van Schiphol aan waarbij de kans bestaat dat Schiphol veel verder terugmoet dan tot de 440.000 vluchten die Harbers oorspronkelijk in gedachten had.
Juridisch offensief houdt aan
Er zijn rechtszaken op komst tegen de grootschalige PFAS-verontreiniging en vóór schadevergoeding wegens de langjarige inbreuk op de mensenrechten en de continue overschrijding van de geluidsgrenzen is onderwerp van weer een andere procedure. De Arbeidsinspectie eist passende maatregelen tegen de vergiftiging van luchtvaartpersoneel als gevolg van de kankerverwekkende uitstoot van vliegtuigen en de sector mag niet langer adverteren met valse klimaatclaims.
Het zijn allemaal ontwikkelingen die gunstig zijn voor de positie van de omwonenden die jarenlang opzij werden geschoven om de vliegindustrie ruim baan te kunnen geven. Het gebrek aan eenheid binnen de nieuwe coalitie op dit dossier geeft veel macht aan een Tweede Kamer die in de afgelopen periode steeds kritischer is geworden op de vliegindustrie.
Dat biedt hoop voor honderdduizenden omwonenden van vliegvelden. Met lef van de Tweede Kamer is verandering mogelijk en dat maakt ons trots op alle acties die milieu-, natuur- en bewonersorganisaties hebben gevoerd om de vliegindustrie weer binnen de grenzen van de wet te krijgen.