In recente antwoorden op Kamervragen blijft minister Christianne van der Wal stug volhouden dat Schiphol geen aparte behandeling heeft gekregen voor zijn natuurvergunning. Maar overheidsdocumenten tonen aan dat er niets minder dan maatwerk is verricht om het vliegveld optimaal te faciliteren.
Dit is het tweede deel van onze berichtgeving over het gesjoemel rond Schiphols natuurvergunning. Vorige week toonden we al aan dat Schiphol werd uitgezonderd van de regel dat opgekochte stikstofruimte eerst toekomt aan natuurherstel en pas daarna mag worden ingezet voor zichzelf. Tegen beter weten in en in strijd met uitspraken van de rechter had Van der Wal Schiphol uitgezonderd van deze regel.
Om een forse krimp van Schiphol te voorkomen, zag de minister geen andere uitweg dan dit zogenaamde ‘additionaliteitsbeginsel’ opzij te schuiven. Ze vertelde de Tweede Kamer dat zij ‘slechts’ een generieke beleidsregel toepaste – een regel die geldt voor alle bedrijven waarvoor de minister het bevoegd gezag is. Dat boeren niet onder haar gezag vallen, is daarbij niet meer dan ‘ongelukkig’, zo suggereerde zij.
Uit documenten blijkt anders
Maar uit de opgevraagde overheidsdocumenten komt een ander beeld naar voren. Het is geen generieke regel, maar eentje die specifiek is opgesteld om Schiphol uit de wind te houden.
Dat wordt onder meer duidelijk uit een voorbereidend stuk voor een bewindsliedenoverleg over Schiphol. Juist in dat overleg – specifiek over Schiphol dus – wordt tot de regel besloten met als argument dat het vliegveld vanuit de Wet natuurbescherming veel verder moet krimpen dan naar de 440.000 vluchten die collega-minister Mark Harbers destijds in gedachten had.
De ambtenaren van Van der Wal spreken in het stuk over een voorgenomen besluit dat van groot belang is voor Schiphol. Bovendien leggen zij een direct verband met de proportionaliteit: vergaande krimp zou niet te rijmen zijn met het veronderstelde economisch belang van het vliegveld. Toch blijft Van der Wal ontkennen dat er sprake is van maatwerk voor Schiphol.
De minister weet op dat moment al dat het gekozen pad illegaal is en geen stand zal houden bij de rechter. Immers hebben meerdere rechters al een streep gezet door het niet hanteren van het additionaliteitsbeginsel bij stikstoftransacties tussen particulieren.
Hulp van de landsadvocaat
Maar zonder dit geitenpaadje liggen grote consequenties op de loer voor Schiphol en eigen projecten van de overheid. Een krimp naar minder dan 300.000 vluchten per jaar is dan niet ondenkbaar. Met die reden is het kabinet er veel aan gelegen om de vonnissen van de rechter van tafel te krijgen of in ieder geval tijd te winnen. Dat gebeurt door de Provincie Limburg op de achtergrond te helpen in het hoger beroep tegen de vonnissen, waarbij zelfs de peperdure landsadvocaat wordt ingezet als achtervang.
Van dit kaliber hulp kunnen PAS-melders – veelal veehouders – alleen maar dromen. Maar via dit pad kan de minister weer tijd winnen, om Schiphol de gelegenheid te geven de zaakjes op orde te krijgen, precies zoals was uitgestippeld in haar omstreden vijfstappenplan.
De minister stuurt zo aan op een tijdrovende beoordeling door uiteindelijk de Raad van State. Wat die ervan vindt, staat dan al vast en dat is bekend op het ministerie. Toch wordt gewacht op het vonnis dat uiteindelijk in februari van dit jaar kwam.
Schiphol piekbelaster
De trucendoos van Van der Wal is hiermee nog niet leeg. Zo houdt zij bij hoog en bij laag vol dat Schiphol niet (meer) onder de piekbelasters valt en daarom buiten de gebiedsgerichte aanpak valt. Hoewel het vliegverkeer van en naar Schiphol een van de grootste bronnen is van stikstofoxiden van ons land – zoals eerder ook bleek uit een overzicht van het ministerie – luidt de nieuwe lezing dat Schiphol niet in het rijtje piekbelasters valt omdat Schiphol niet onder ‘industrie’ valt, maar onder ‘verkeer en vervoer’.
Voor de natuur maakt het overigens niet uit welk label de minister op de stikstofuitstoot van Schiphol plakt: het vliegverkeer blijft hoe dan ook een sta-in-de-weg voor het herstel van kwetsbare natuurgebieden in de regio rond het vliegveld. Daarmee is en blijft Schiphol een piekbelaster van formaat.
Opmerkelijk is dat nu uit de openbaar gemaakte stukken blijkt dat de gebiedsgerichte aanpak wél op de agenda staat van het Schiphol-overleg tussen de ministers. De reden: die aanpak moet de stikstofruimte gaan leveren die Schiphol nodig heeft, zoals we in ons artikel van vorige week al lieten zien. Boeren, maar ook andere bedrijven, moeten bloeden om Schiphol de ruimte te geven.
Ondanks de glasheldere uitzonderingspositie van Schiphol blijft de minister volhouden dat alle partijen gelijk worden behandeld. Het heeft veel weg van een tafereel waarbij de kalkoen en de gasten aan de eettafel gezamenlijk worden geïnformeerd over het hoofdmenu, waarbij de kalkoen de bui al snel ziet hangen.
Houdt het dan nooit op met de bevoordeling van Schiphol en de vliegindustrie? In ieder geval niet hier, want uit een mail van 23 augustus 2022 blijkt dat in twee gesprekken tussen de ministers Harbers en Van der Wal en de top van Schiphol een deal is gemaakt.
Voor wat, hoort wat
Dat is een deal waarbij alle partijen “de nek uitsteken en elkaar moeten vasthouden”, zo staat er in die mail. Het is een deal in het kader van “voor wat, hoort wat” en Schiphol krijgt keiharde garanties dat de bestaande illegale situatie gedoogd zal blijven.
Het handjeklap is voor Schiphol zelfs zo belangrijk dat deze nog moet worden afgestemd met de eigen raad van commissarissen. Dat belooft een “stevig gesprek” te worden omdat de krimp naar 440.000 vluchten onderdeel uitmaakt van de afspraken.
Vandaag onthulde dagblad Trouw dat minister Van der Wal aan het sleutelen is aan de natuurvergunning van Schiphol. Die vergunning wordt door meerdere partijen aangevochten bij de rechter. Door de vergunning achteraf te wijzigen wint de minister opnieuw extra tijd voor Schiphol. Mogelijk moeten zelfs de dagvaardingen van partijen als MOB en Greenpeace opnieuw. Feit blijft dat Schiphol niet aan een juridisch houdbare natuurvergunning kan worden geholpen zonder gesjoemel of forse krimp.
Stemde Amsterdam in?
Dit speelde allemaal in augustus 2022, toen de Gemeente Amsterdam zich nog niet had verklaard tot activistisch aandeelhouder van Schiphol. Want als mede-eigenaar en als zodanig vertegenwoordigd in de raad van commissarissen, moet de gemeente op de hoogte zijn geweest van het gesjoemel met de regels en het handjeklap tussen Rijksoverheid en Schiphol. En moet de gemeente hiermee akkoord zijn gegaan.
De kans is groot dat onder het nieuwe, activistische beleid van wethouder Hester van Buren er meer weerstand bestaat tegen praktijken als het zo lang mogelijk gedogen van illegale situaties ten koste van de natuur en van alle andere sectoren die hun bijdragen aan de stikstofproblematiek moeten opschroeven om Schiphol vrij spel te bieden.
Wet opzij
Het moge duidelijk zijn dat minister Van der Wal Schiphol wel degelijk een uitzonderingspositie heeft geschonken in de stikstofproblematiek. Zij gaat hierin zelfs zover dat zij de wet opzij schuift en dat zij willens en wetens misbruik maakt van de trage werking van de rechtsstaat. De antwoorden die zij aan de Kamer stuurt zijn aangetoond onwaar.
De minister legt hiermee een bom onder de eigen geloofwaardigheid en onder die van het stikstofbeleid van ons land. Schiphol krijgt zo de ruimte om 500.000 vluchten per jaar uit te voeren, terwijl er volgens schatting en volgens de wet slechts 300.000 mogelijk zijn.
Dit leidt ertoe dat er voor boeren en de industrie een ongelijke rechtspositie ontstaat ten opzichte van Schiphol. Terwijl veehouders al de grootste problemen hebben om aan de stikstofwetten te voldoen, moeten zij door de escapades van Van der Wal zelfs extra ruimte leveren om Schiphol – met tientallen miljoenen buitenlandse overstappers per jaar – de ruimte te geven.
Parallellen met gesjoemel geluidsregels
De bijzondere stikstofregels voor Schiphol krijgen zo veel weg van de geluidsregels die voor het vliegveld zijn opgetuigd. Ook daarbij is steeds alleen gekeken naar wat de vliegindustrie nodig heeft en zijn alle andere belangen ijskoud opzij geschoven.
De rechter heeft inmiddels geoordeeld dat dit een langjarige inbreuk heeft opgeleverd op de mensenrechten van honderdduizenden omwonenden. De kans is groot dat het met de stikstofregels dezelfde kant op gaat als boeren en industrie zich gaan beroepen op gelijke rechten voor iedereen.